Van bướm - cấu tạo, phân loại & cách hoạt động (2025)

Công nghệ kỹ thuật càng phát triển mạnh như hiện nay thì anh em cũng dễ bắt gặp những hình ảnh về van bướm xuất hiện trong đời sống hằng ngày. Nhưng có lẽ anh em chưa thể biết được cấu tạo cũng như phân loại và cách thức hoạt động của nó. Vì vậy hãy cùng mình tìm hiểu trong bài này nhé anh em!

1. Van Bướm là gì?

Van bướm, với tên tiếng Anh là Butterfly valve, hay còn thường được gọi với cái tên thân thuộc là van cánh bướm.

Đây là loại van công nghiệp được sử dụng và ứng dụng chủ yếu trong các ngành công nghiệp. Lý do nó phổ biến là vì tính ứng dụng thực tế cao, cấu tạo khá đơn giản và chức năng vượt trội trong khi giá thành lại cạnh tranh hơn so với các loại van công nghiệp khác có cùng chức năng.

Van bướm được dùng để đóng, mở và điều tiết nhịp độ dòng chảy trong các đường ống. Chúng có nhiều kích cỡ và kích thước khác nhau, thường được điều khiển bằng tay gạt, tay quay, hoặc tự động bằng công tắc điện hay khí nén.

So với các loại van công nghiệp khác, van bướm có ưu điểm là khả năng đóng mở nhanh hơn, giúp tối ưu hóa thời gian vận hành hệ thống.

2. Cấu Tạo & Nguyên Lý Hoạt Động Của Van Bướm

→ Cấu tạo chi tiết của Butterfly valve

Van bướm có cấu tạo khá đơn giản, bao gồm các bộ phận chính sau:

Phần thân van bướm

Đây là bộ phận chính, là khung xương để cấu tạo nên van. Thân van có dạng hình tròn, thường được đúc nguyên khối để đảm bảo tính chắc chắn và khả năng chịu lực.

Thân van bướm thông thường được làm bằng kim loại (gang, thép, inox), tuy nhiên một số loại đặc biệt có thể làm bằng nhựa tùy thuộc vào yêu cầu của môi trường sử dụng. Xung quanh thân van được đục các lỗ để lắp đặt, cố định van vào đường ống và có thể chịu được áp suất làm việc PN10, PN16.

Van bướm có thể chịu được đa số nhiều môi trường lưu chất như: nước, khí, dung dịch hóa chất... Thân van cũng là nơi để lắp đặt bộ phận điều khiển van.

Đĩa van (Cánh bướm)

Thường được gọi là cánh bướm, đây là bộ phận trực tiếp tiếp xúc với dòng chảy. Đĩa van có thể xoay các góc khác nhau để điều tiết hoặc đóng/mở hoàn toàn dòng chảy. Phần cánh van chủ yếu được làm bằng các vật liệu như gang, thép, inox hoặc nhựa.

Trục van

Trục van được thiết kế và làm bằng thép không gỉ hoặc inox có độ cứng cao. Nó là bộ phận trung gian, một đầu kết nối với đĩa van, đầu còn lại nối với thiết bị điều khiển (tay gạt, tay quay, bộ điều khiển điện/khí nén), giúp truyền lực để đóng mở van.

Gioăng làm kín (Seat)

Bộ phận này thường được làm bằng các vật liệu đàn hồi như cao su EPDM, Teflon (PTFE)... Chức năng chính của gioăng là tạo độ kín khít giữa đĩa van và thân van khi van ở trạng thái đóng hoàn toàn, ngăn không cho lưu chất rò rỉ ra bên ngoài. Nếu gioăng bị hư hỏng, anh em có thể dễ dàng thay thế.

→ Nguyên lý hoạt động của van bướm

Nguyên lý hoạt động của van bướm khá đơn giản, dù là loại cơ hay tự động:

• Khi đóng: Đĩa van nằm song song với gioăng làm kín (vuông góc với dòng chảy), ngăn chặn hoàn toàn lưu chất đi qua.
• Khi mở: Người vận hành tác động lực vào tay gạt, tay quay hoặc cấp tín hiệu cho bộ điều khiển. Lực này truyền qua trục van, làm đĩa van xoay một góc (thường là 90 độ). Khi đĩa van nằm song song với dòng chảy, van mở hoàn toàn.

Anh em có thể điều chỉnh góc mở của đĩa van để điều tiết lưu lượng dòng chảy theo ý muốn.

3. Đánh Giá Van Bướm: Có Tốt Không? (Ưu & Nhược Điểm)

Van bướm được ứng dụng rộng rãi trong các nhà máy và hầu hết các ngành công nghiệp. Cùng xem qua ưu và nhược điểm của nó nhé.

→ Ưu điểm nổi bật

• Vật liệu đa dạng: Van bướm được làm từ nhiều chất liệu phổ biến như inox, nhựa, gang, thép, giúp anh em có nhiều lựa chọn phù hợp với từng môi trường và ngân sách.

• Kích thước phong phú: Van có dải kích thước rất rộng, từ DN50 đến DN500 hoặc lớn hơn, phù hợp với hầu hết các hệ thống đường ống công nghiệp.
• Bộ điều khiển linh hoạt: Có thể vận hành bằng cơ (tay gạt, tay quay) hoặc tự động (điều khiển điện, khí nén), dễ dàng tích hợp vào các hệ thống tự động hóa.

• Thiết kế đơn giản, dễ lắp đặt: Cấu tạo gọn nhẹ, ít chi tiết, dễ dàng lắp đặt, sửa chữa và bảo trì. Các bộ phận như gioăng có thể thay thế thuận tiện mà không cần thay cả van.

→ Nhược điểm cần lưu ý

• Hạn chế kích thước nhỏ: Van bướm thường không sản xuất các loại kích thước nhỏ dưới DN50. Với các đường ống nhỏ hơn, anh em nên cân nhắc sử dụng van bi.

• Giới hạn về áp suất và nhiệt độ: Van bướm không phù hợp cho các hệ thống có áp suất quá lớn (trên 25 bar) hoặc nhiệt độ quá cao (trên 400°C), đặc biệt là các loại có gioăng làm kín bằng cao su.
• Độ bền của gioăng: Phần gioăng làm kín có thể là bộ phận dễ hư hỏng nhất, đặc biệt khi làm việc trong môi trường lưu chất có tính ăn mòn hoặc nhiệt độ cao.

4. Phân Loại Van Bướm Phổ Biến Nhất Hiện Nay

Để dễ dàng lựa chọn, chúng ta có thể phân loại van bướm theo hai cách chính: theo kiểu vận hành và theo vật liệu chế tạo.

→ Phân loại theo vận hành

Van bướm tay gạt

Đây là loại van cơ bản nhất, vận hành bằng cách gạt tay cầm một góc 90 độ để đóng hoặc mở van. Loại này thường có kích thước từ DN50-DN200, phù hợp cho các thao tác đóng mở nhanh.

Van bướm tay quay

Sử dụng vô lăng (tay quay) để điều khiển. Khi xoay vô lăng, cơ cấu bánh răng sẽ truyền động đến trục van, giúp đóng mở đĩa van một cách từ từ và nhẹ nhàng hơn so với tay gạt. Loại này phù hợp với các kích thước từ trung bình đến lớn (DN50 - DN500).

Van bướm tín hiệu điện

Loại này được gắn thêm một hộp công tắc giám sát (limit switch box) để gửi tín hiệu về trạng thái (đóng/mở) của van về phòng điều khiển. Nó thường được sử dụng trong các hệ thống PCCC, nơi cần giám sát trạng thái của van từ xa.

Van bướm điều khiển khí nén

Sử dụng bộ điều khiển bằng khí nén để đóng mở van tự động. Loại này có tốc độ đóng mở rất nhanh, an toàn và không tốn sức người vận hành, phù hợp cho các dây chuyền tự động.

Van bướm điều khiển điện

Đây là loại hiện đại nhất, sử dụng mô tơ điện để điều khiển van đóng mở tự động. Người dùng có thể điều khiển từ xa thông qua nút bấm hoặc tín hiệu điện. Van điều khiển điện thường có màn hình hiển thị góc mở, giúp kiểm soát chính xác và dễ dàng.

→ Phân loại theo vật liệu

Van bướm gang

Đây là loại phổ biến nhất do được làm từ vật liệu gang có giá thành rẻ. Van bướm gang thường được dùng trong các hệ thống nước sạch, nước thải thông thường hoặc hệ thống PCCC. Tuổi thọ của van khá cao khi sử dụng trong môi trường nước.

Các loại van bướm gang phổ biến trên thị trường:

• Van bướm gang tay gạt
• Van bướm gang tay quay
• Van bướm gang dạng Lug (có tai)
• Van bướm gang dạng Wafer
• Van bướm gang lắp bích

Van bướm inox

Được làm từ chất liệu inox (SUS 201, 304, 316), van bướm inox có khả năng chống ăn mòn và chịu nhiệt tốt. Do đó, nó được ứng dụng trong nhiều môi trường khắc nghiệt hơn như xử lý nước thải công nghiệp, hóa chất, thực phẩm, y tế...

Van bướm nhựa

Được làm từ các chất liệu nhựa như PVC, UPVC, PPH, VPCV, van bướm nhựa được sản xuất đặc biệt để sử dụng trong các môi trường có chứa hóa chất ăn mòn mạnh như axit, bazơ, kiềm, muối... Hiện nay có 2 loại phổ biến là van bướm nhựa tay gạt và tay quay.

Van bướm thép

Với cấu tạo bằng thép, loại van này có khả năng chịu được áp lực và nhiệt độ rất cao, thường được dùng trong các hệ thống lò hơi, dầu nóng, khí nén áp suất cao...

Van bướm đồng

Đây là dòng van không quá phổ biến trên thị trường do giá thành vật liệu đồng khá cao. Tuy nhiên, van bướm đồng có ưu điểm là an toàn, không độc hại, nên đôi khi được sử dụng trong các hệ thống đường ống nước sạch, nước uống tinh khiết.

5. TOP 6 Thương Hiệu Van Bướm Tốt Nhất Nên Chọn

Để chọn được sản phẩm tốt và phù hợp, anh em hãy tham khảo những thương hiệu uy tín dưới đây nhé:

• Van Wonil (Hàn Quốc): Chất lượng tốt, giá cả hợp lý.
• Van Toyo (Nhật Bản): Thương hiệu cao cấp, độ bền vượt trội.
• Van AVK (Đan Mạch): Tiêu chuẩn châu Âu, chuyên dùng cho các dự án lớn.
• Van SW (Hàn Quốc): Một lựa chọn chất lượng khác từ Hàn Quốc.
• Van AST (Đài Loan): Giá cả cạnh tranh, chất lượng ổn định.
• Van AUT (Malaysia): Phổ biến trong các hệ thống PCCC và cấp thoát nước.

6. Mẹo Bảo Trì Van Bướm Đúng Cách Để Tăng Tuổi Thọ

Để một thiết bị vận hành tốt và có tuổi thọ cao, việc bảo trì là vô cùng quan trọng. Anh em cùng tham khảo các bước sau:

1. Vệ sinh định kỳ: Đảm bảo vệ sinh sạch sẽ các bộ phận của van, từ thân van, đĩa van đến các bộ phận điều khiển, tránh bụi bẩn và cặn bám làm kẹt van.
2. Kiểm tra và bôi trơn: Thường xuyên kiểm tra hệ thống vận hành, đặc biệt là các bộ phận chuyển động như trục van, hộp số. Tra thêm dầu mỡ chuyên dụng để van hoạt động trơn tru hơn.
3. Bảo trì và thay thế: Sau một thời gian sử dụng, cần kiểm tra và bảo trì toàn diện. Thay thế các bộ phận bị mài mòn, hư hỏng (đặc biệt là gioăng làm kín) để đảm bảo van luôn hoạt động tốt và không bị rò rỉ.

Mời anh em xem thêm nhé:

• Tắc kê bướm: Khái niệm & Cách sử dụng đúng nhất
• Quy tắc nắm tay phải: Ứng dụng & quy tắc sử dụng
• Quy tắc nắm bàn tay trái: Ứng dụng & quy tắc sử dụng

Các thông tin mà chúng tôi cung cấp hy vọng sẽ giúp anh em hiểu thêm về van bướm, cách phân loại và nguyên lý hoạt động của van để ứng dụng tốt hơn vào đời sống và công việc. Cám ơn bạn đã theo dõi!