Diode zener là loại điốt bán dẫn làm việc ở chế độ phân cực ngược trên cùng điệp áp zener hoặc thác lở (breakdown) giúp làm ổn áp cho mạch điện.

Diode Zener Là Gì? Cấu Tạo, Nguyên Lý & Ứng Dụng Ổn Áp [2025]

Diode Zener là loại điốt bán dẫn đặc biệt, được thiết kế để làm việc chủ yếu ở chế độ phân cực ngược trên vùng điện áp đánh thủng (breakdown) Zener. Tính năng này giúp nó trở thành linh kiện quan trọng để ổn định điện áp (ổn áp) cho mạch điện.

Để tìm hiểu sâu hơn về Diode Zener là gì, chúng có cấu tạo và hoạt động ra sao? Hãy cùng Mecsu khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây nhé.

#1 Diode Zener là gì?

Diode Zener (hay còn gọi là Diode ổn áp) là một loại điốt bán dẫn có cấu tạo tương tự như điốt thông thường (gồm lớp P và N). Tuy nhiên, nó được chế tạo đặc biệt (pha tạp chất đậm đặc hơn) để có thể hoạt động an toàn và ổn định trong vùng đánh thủng ngược mà không bị hỏng.

Diode Zener thường được sử dụng trong các mạch chỉnh lưu nguồn để tạo ra điện áp chuẩn, mạch tách sóng, mạch ghim áp (clipper) và phân cực cho transistor hoạt động. Trong đó, chức năng quan trọng nhất là ổn định điện áp.

>>> Dành cho anh em nào chưa biết: Thuật ngữ Transistor là gì?

Cấu tạo của Diode Zener

Dòng điốt này gồm 2 lớp bán dẫn P - N ghép với nhau. Tại đây, chất nền P và N khuếch tán với nhau và vùng tiếp giáp được phủ một lớp Silicon Dioxide (SiO2). Trong quá trình thiết kế, tất cả tổ hợp được mạ kim loại để tạo ra sự kết nối giữa hai cực âm (Cathode) và dương (Anode). Lớp SiO2 giúp ngăn ngừa sự nhiễm bẩn của các mối nối, chính vì vậy mà chúng được sử dụng trong việc thiết kế diode zener.

Về cơ bản, cấu tạo của Diode Zener giống như điốt tín hiệu thông thường. Điểm khác biệt nằm ở chỗ nó được thiết kế để có mức điện áp đánh thủng ngược (Vz) xác định và chính xác.

Nguyên lý hoạt động của Diode Zener

Diode Zener hoạt động dựa trên 2 chế độ:

1. Chế độ phân cực thuận (Forward Bias): Khi được cấp điện áp thuận (Anode dương, Cathode âm), Diode Zener hoạt động y hệt như một diode thông thường (diode chỉnh lưu). Nó bắt đầu dẫn điện khi điện áp đạt khoảng 0.3V - 0.7V.
2. Chế độ phân cực ngược (Reverse Bias): Đây là chế độ làm việc chính.
   • Khi điện áp ngược (Cathode dương, Anode âm) còn nhỏ hơn mức điện áp Zener (Vz), nó ngăn dòng điện đi qua (chỉ có dòng rò rất nhỏ).
   • Khi điện áp ngược tăng đến và vượt quá mức điện áp Zener (Vz), hiện tượng đánh thủng (Avalanche Breakdown hoặc Zener Breakdown) xảy ra. Diode bắt đầu cho phép dòng điện ngược chạy qua mạnh mẽ.
   • Điểm đặc biệt là: Dù dòng điện ngược có tăng lên bao nhiêu (trong giới hạn công suất cho phép), điện áp ghim trên hai đầu Diode vẫn giữ nguyên giá trị Vz. Tính chất này được gọi là ổn áp.

Ví dụ: Một diode Zener 5.1V. Khi mắc ngược nó vào nguồn 12V (qua một điện trở hạn dòng), điện áp đo được trên hai đầu diode sẽ luôn là 5.1V, phần điện áp dư (12V - 5.1V = 6.9V) sẽ sụt trên điện trở.

Thông số kỹ thuật quan trọng của Diode Zener

Khi chọn Diode Zener, anh em cần quan tâm các thông số sau:

• Điện áp Zener (Vz): Là mức điện áp mà diode sẽ ổn định (ghim) khi phân cực ngược. Dải giá trị rất rộng, từ vài volt (2.4V, 3.3V, 5.1V...) đến vài trăm volt.
• Công suất (Pz): Công suất tản nhiệt tối đa mà diode chịu được (Pz = Vz * Iz). Các giá trị phổ biến: 400mW, 500mW, 1W, 5W... Nếu vượt quá, diode sẽ bị nóng và cháy.
• Dòng điện ngược tối đa (Iz_max): Dòng điện lớn nhất có thể chạy qua mà không làm hỏng diode.
• Dòng điện ngược tối thiểu (Iz_min): Dòng điện tối thiểu cần thiết để diode bắt đầu duy trì ổn áp (thường khoảng 5mA - 10mA).
• Dung sai: Sai số của điện áp Vz (thường là ± 5%).
• Điện trở Zener (Rz): Trở kháng động của diode khi hoạt động ở vùng ổn áp.

#2 Diode Zener có công dụng gì? (Ứng dụng)

Diode Zener được sử dụng cực kỳ phổ biến trong điện tử với các ứng dụng chính:

• Bộ điều chỉnh điện áp (Voltage Regulator): Đây là ứng dụng quan trọng nhất. Mắc song song Diode Zener (phân cực ngược) với tải tiêu thụ. Khi điện áp nguồn thay đổi hoặc dòng tải thay đổi, Zener sẽ tự động điều chỉnh dòng qua nó để giữ cho điện áp trên tải luôn bằng Vz. (Cần có điện trở nối tiếp Rs để hạn dòng).
• Mạch bảo vệ quá áp (Overvoltage Protection): Zener được mắc song song với thiết bị cần bảo vệ. Nếu điện áp nguồn đột ngột tăng cao vượt quá Vz, Zener sẽ dẫn mạnh, ghim điện áp xuống mức an toàn hoặc làm đứt cầu chì để ngắt mạch, bảo vệ thiết bị.
• Mạch ghim áp (Waveform Clipper): Dùng để cắt đỉnh (hoặc đáy) của tín hiệu xoay chiều (AC), tạo ra các dạng sóng vuông hoặc giới hạn biên độ tín hiệu đầu vào cho các mạch xử lý.
• Tạo điện áp chuẩn (Reference Voltage): Cung cấp một mức điện áp so sánh ổn định cho các mạch so sánh, mạch chuyển đổi ADC/DAC.

Diode Zener không chỉ đáp ứng được nhu cầu sử dụng mà nó còn là giải pháp đơn giản, rẻ tiền và hiệu quả để ổn định nguồn điện công suất nhỏ.

MUA NGAY HÀNG CÔNG NGHIỆP GIÁ TỐT TẠI MECSU

Tham khảo thêm tại Mecsu

>>> 100+ Mã Sản Phẩm Dây Rút: https://mecsu.vn/san-pham/day-rut-nhua.5op

>>> 1000+ Mã Sản Phẩm Đầu Cosse: https://mecsu.vn/san-pham/dau-cosse.Q1j

Đọc thêm:

• Breadboard là gì? Cấu tạo và cách sử dụng breadboard
• Tia laser là gì? Cấu tạo và ứng dụng của laser

Sau những thông tin về Diode Zener là gì, cấu tạo, nguyên lý hoạt động và một số ứng dụng được Mecsu chia sẻ trên đây. Hy vọng, thông tin trên có thể giúp các anh em hiểu rõ hơn và hoàn thành tốt hơn trong công việc nhé.